This website isn’t supported by Internet Explorer. We recommend that you use a different browser (e.g. Edge, Chrome, Firefox, Safari, or similar) for the best experience of our content.
obezitenin-patofizyolojisi

Enerji dengesini anlamak, obezite bilimini anlamak için çok önemlidir.3 Değişen enerji dengesi obezitenin patofizyolojisine katkıda bulunur.3 Emilim bozukluğu sorunu olmayan bireylerde, vücutta depolanan enerjinin artışı için toplam enerji alımının (yiyecek/içecek tüketiminden) toplam enerji harcamasını aşması gerekir.3
Enerji harcaması

 

Enerji harcaması fiziksel aktivite, bazal metabolizma ve adaptif termojenez yoluyla gerçekleşebilir.3 Vücut, hem kilo kaybına hem de kilo alımına direnmeye çalışan karmaşık homeostatik mekanizmalara sahiptir.3 Basit yaklaşımlarda obezitenin başlangıçta gıda ulaşılabilirliği ve iradeye bağlı eylemlerden kaynaklandığı düşünülmüştür.3 Fakat, enerji dengesizliğiyle ilgili bir dizi moleküler yolak obezite üzerinde etkilidir. Bunlar arasında beslenme ve fiziksel aktivite gibi davranışlar üzerindeki etkilere sahip merkezi sinir sisteminin yanı sıra leptin, insülin, östrojen, büyüme ve tiroid hormonları gibi hormonların salgılanmasını kontrol eden nöroendokrin sistemin etkisi de yer almaktadır.3

 
Yürütücü kontrol

Hipotalamus hemostatik mekanizmalar aracılığıyla gıda alımını kontrol eder. Obezite, enerji alımı ve enerji harcaması arasında bir dengesizlik olduğunda ortaya çıkar ve hipotalamus bunun merkezinde yer alır. Normal şartlar altında, uzun dönem enerji dengesi periferik sinyalleri alan hipotalamus tarafından merkezi olarak düzenlenir.2,10,11  Bu periferik sinyallerdeki değişikliklerin yanı sıra genetik yatkınlık ve ilaçların etkisi gibi diğer faktörler de enerji alımı ve harcanmasında dengesizliğe sebep olabilir.2, 10, 11

Mezolimbik sistem, öğrenme, hafıza ve bilişsel süreçler de dahil olmak üzere homeostatik olmayan beslenmenin merkezindedir.12,13 Bu nedenle, hedonik adaptasyon ve geçmişten öğrenilmiş deneyimlere dayalı beslenmeyi etkiler.13 Mezolimbik alan, beslenme davranışı fizyolojik açlık ve tokluğun her ikisini de etkisiz kılarak etkileyebilir.13 Lezzetli yiyecekler mezolimbik sistemdeki dopamin seviyelerini arttırır.13 Çok lezzetli yiyecekler daha az lezzetli yiyeceklerle aynı kaloriyi içerse dahi, lif gibi daha az besleyici öge ve porsiyon başına daha yüksek şeker ve/veya tuz ve/veya yağ seviyeleri ile daha fazla işlenmiştir.14 Dopamin ödül olarak gıda ile ilişkili koşullu ipuçlarıyla (önceki öğrenilmiş deneyimler) ilişkilidir ve mezolimbik alandaki opioid sinyaller de buna katkıda bulunur.13 Bu mekanizmalar, tokluk sinyallerine rağmen teşvik edici bir ödül olarak gıda tüketimine (özellikle lezzetli gıdaların) sebep olur.13

Prefrontal korteks, gıda ile ilgili olanlar da dahil duyguların, dürtülerin, arzuların ve isteklerin düzenlenmesi gibi daha yüksek bilişsel ve yürütücü kontrol işlevlerinde yer alır.15 Bu bölge genel anlamda duygusal ve ödül işaretine dayalı beslenmede mezolimbik sisteme karşı koyabilir. Bununla birlikte, stresli durumlarda, prefrontal korteksin mezolimbik sistem lehine sönümlenmesi, gıda hipervijilansı gibi otomatik hayatta kalma mekanizmalarını artırır.15 Hem akut hem de kronik stresörler amigdaladaki sinaptik dallanmayı artırırken prefrontal bölge ile sinaptik temasları azaltır.15 Böylelikle, beyinde kronik stres sırasında mezolimbik tepkileri destekleyen bir ağ gelişir15 ve güçlü bir yeme dürtüsü meydana gelir. Bu durum yemeyi engelleme kapasitesinin bozulmasıyla birleştiğinde obeziteye yol açabilir.15

Leptin, yağ dokusu tarafından üretilir. Hipotalamusta gıda alımını ve lezzetli gıdalara yönelik motivasyonel dürtüyü azaltarak kilo alımını önler.19,20 Bununla birlikte, obeziteli bireylerde dolaşımdaki leptin seviyeleri daha yüksek olmasına rağmen, gıda alımını baskılamaz.3 Gıda kısıtlaması, yani diyet, aşırı kiloyu önlemek için kullanılan yaygın bir yöntemdir.21 Ancak, kısıtlama sona erdiğinde genellikle kaybedilen kiloyu telafi eden bir büyüme takip eder ve bu da aşırı kilo alımı ile sonuçlanabilir.21 Leptin sinyallerinin etkinliği fazla kilonun gelişip gelişmemesinde kilit faktörlerden biri olabilir.21

İnsülin seviyeleri enerji dengesi ile ilişkilidir. Bu seviyeler açlık ile düşerken obezite ile yükselir.3 İnsülin, iskelet kası, karaciğer ve yağ dokusu üzerindeki etkileri yoluyla glikoz homeostazında yer alan anahtar bir hormondur.22 İnsülin beyinde gıda alımında artışa ve enerji harcamasında azalmaya neden olan ve kilo alımını teşvik eden nöropeptid Y'yi baskılar.3 Bu nedenle insülin kilo alımını önleyebilir.3 Glikoz homeostazını sağlamak için dolaşımda daha yüksek insülin seviyelerine ihtiyaç duyan kişiler insüline dirençli olarak kabul edilir.22 Tip 2 diyabetin moleküler etiyolojisi üzerine yapılan kapsamlı çalışmalar, obeziteli bireylerde düşük dereceli kronik enflamasyonun tip 2 diyabete yol açabilen insülin direncine aracılık ettiğini ortaya koymuştur.23

Menopoz dönemindeki kadınlarda obezite gelişim riski menopoz öncesi kadınlara kıyasla üç kat daha fazladır.16 Azalan östrojen seviyeleri menopoz dönemindeki kadınlarda obezite gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır.16 Östrojen eksikliği, menopoz sonrası lipid profilinde değişikliğe yol açar ve abdominal bölgede baskın yağ birikimine neden olur.16 Menopoz dönemindeki kadınlarda yapılan 100'den fazla randomize çalışmanın meta-analizi, östrojen içeren hormon replasman tedavisinin (HRT) metabolik sendrom bileşenleri üzerindeki etkisini analiz etmiş ve östrojen içeren HRT'nin yağsız vücut kütlesini artırdığını, abdominal yağ birikimini azalttığını ve insülin direncini iyileştirdiğini ortaya koymuştur.16

Büyüme hormonu çocuklarda ve yetişkinlerde büyümeyi uyarır. Başlıca rolü metabolizmayı düzenlemektir.24 Büyüme hormonunun salgılanması obeziteli bireylerde körelir.17 Obezitedeki patofizyolojik rolü henüz tam olarak anlaşılamamış olsa da obeziteli bireylerde büyüme hormonu uygulanması; kilo kaybı ve yağsız vücut kütlesinin metabolik etkililiği ile ilişkilendirilmiştir.17 Benzer şekilde, tiroid hormonları da obezitede sürekli olarak düzensizdir. Obeziteli bireylerde yüksek TSH ve normal periferik tiroid hormon konsantrasyonu ile subklinik hipotiroidizm sürekli olarak bulunmuştur.18

14 uzun dönem çalışmanın gözden geçirildiği araştırmanın sonuçları, diyetle kilo veren obezite hastalarının 3’te 1 veya 3’te 2’sinin müdahale sonrası daha fazla kilo aldıklarını göstermiştir.25 Ayrıca, ACTION IO çalışması* obezite hastalarının %81'inin bir veya daha fazla ciddi kilo verme girişiminde bulunduğunu, ancak sadece %11'inin %5'lik kilo kaybını bir yıl veya daha uzun süre koruyabildiğini ortaya koymuştur.26

 

*Obezite Yönetiminde Farkındalık, Bakım ve Tedavi - Uluslararası Gözlem (ACTION IO) Çalışması, dünya çapında 11 ülkede (Avustralya, Şili, İsrail, İtalya, Japonya, Meksika, Suudi Arabistan, Güney Kore, İspanya, BAE, Birleşik Krallık) obezite hastaları ve sağlık çalışanları arasında obezite yönetiminin önündeki engelleri araştıran ilk uluslararası çalışmadır. Ankete toplam 14.502 obezite hastası ve 2.785 sağlık uzmanı katılmıştır.26

 
Kilo kaybını korumanın zorluğu

1. Sanyaolu A, Okorie C, Qi X, Locke J, Rehman S. Childhood and Adolescent Obesity in the United States: A Public Health Concern. Glob Pediatr Health. 2019;6:2333794X19891305.

2. Gadde KM, Martin CK, Berthoud HR, Heymsfield SB. Obesity: Pathophysiology and Management. J Am Coll Cardiol. 2018;71(1):69-84.

3. Spiegelman BM, Flier JS. Obesity and the regulation of energy balance. Cell. 2001;104(4):531-43.

4. Schwartz A, Doucet E. Relative changes in resting energy expenditure during weight loss: a systematic review. Obes Rev.      2010;11(7):531-47.

5. Sumithran P, Proietto J. The defence of body weight: a physiological basis for weight regain after weight loss. Clin Sci (Lond). 2013;124(4):231-41.

6. Rosenbaum M, Leibel RL. Adaptive thermogenesis in humans. Int J Obes (Lond). 2010;34 Suppl 1:S47-55.

7. Rosenbaum M, Kissileff HR, Mayer LE, Hirsch J, Leibel RL. Energy intake in weight-reduced humans. Brain Res. 2010;1350:95-102.

8. Greenway FL. Physiological adaptations to weight loss and factors favouring weight regain. Int J Obes (Lond) . 2015;39(8):1188-96.

9. Lenard NR, Berthoud HR. Central and peripheral regulation of food intake and physical activity: pathways and genes. Obesity (Silver Spring). 2008;16 Suppl 3:S11-22.

10. Sumithran P, Prendergast LA, Delbridge E, Purcell K, Shulkes A, Kriketos A, et al. Long-term persistence of hormonal adaptations to weight loss. N Engl J Med. 2011;365(17):1597-604.

11. Heymsfield SB, Wadden TA. Mechanisms, Pathophysiology, and Management of Obesity. N Engl J Med. 2017;376(15):1492.

12. Naef L, Pitman KA, Borgland SL. Mesolimbic dopamine and its neuromodulators in obesity and binge eating. CNS Spectr. 2015;20(6):574-83.

13. Liu CM, Kanoski SE. Homeostatic and non-homeostatic controls of feeding behavior: Distinct vs. common neural systems. Physiol Behav. 2018;193(Pt B):223-31.

14. Massicotte E, Deschenes SM, Jackson PL. Food craving predicts the consumption of highly palatable food but not bland food. Eat Weight Disord. 2019;24(4):693-704.

15. Yau YH, Potenza MN. Stress and eating behaviors. Minerva Endocrinol. 2013;38(3):255-67.

16. Lizcano F, Guzman G. Estrogen Deficiency and the Origin of Obesity during Menopause. Biomed Res Int. 2014;2014:757461.

17. Scacchi M, Pincelli AI, Cavagnini F. Growth hormone in obesity. Int J Obes Relat Metab Disord. 1999;23(3):260-71.

18. Bandurska-Stankiewicz E. Thyroid hormones – obesity and metabolic syndrome. Thyroid Research. 2013;6.

19. Kanoski SE, Hayes MR, Skibicka KP. GLP-1 and weight loss: unraveling the diverse neural circuitry. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2016;310(10):R885-95.

20. Gonzalez Jimenez E. Obesity: etiologic and pathophysiological analysis. Endocrinol Nutr. 2013;60(1):17-24.

21. Zhao Y, Chen LB, Mao SS, Min HX, Cao J. Leptin resistance was involved in susceptibility to overweight in the striped hamster re-fed with high fat diet. Sci Rep. 2018;8(1):920.

22. Petersen MC, Shulman GI. Mechanisms of Insulin Action and Insulin Resistance. Physiol Rev. 2018;98(4):2133-223.

23. Kim J, Lee J. Role of obesity-induced inflammation in the development of insulin resistance and type 2 diabetes: history of the research and remaining questions. Ann Pediatr Endocrinol Metab. 2021;26(1):1-13.

24. Olarescu NC, Gunawardane K, Hansen TK, Moller N, Jorgensen JOL. Normal Physiology of Growth Hormone in Adults. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, Chrousos G, de Herder WW, Dhatariya K, et al., editors. Endotext. South Dartmouth (MA). 2000.

25. Mann T, Tomiyama AJ, Westling E, Lew AM, Samuels B, Chatman J. Medicare's search for effective obesity treatments: diets are not the answer. Am Psychol. 2007;62(3):220-33.

26. Caterson ID, Alfadda AA, Auerbach P, Coutinho W, Cuevas A, Dicker D, et al. Gaps to bridge: Misalignment between perception, reality and actions in obesity. Diabetes Obes Metab. 2019;21(8):1914-24.

TR23SX00088